Budynki Muzeum w Grudziądzu - spacer ulicami

Znajdujemy się w południowo-zachodniej części Starego Miasta, przed piętrowym budynkiem z charakterystyczną, barokową elewacją frontową. Jest to tzw. Pałac Opatek, czyli dawna furta klasztorna zakonu sióstr Benedyktynek, które w latach 1624-1836, zajmowały budynki znajdujące się pomiędzy nieistniejącą już Bramą Toruńską a Bramą Wodną. Budynek furty został zbudowany w latach 1749-1750, wówczas przystąpiono także do odbudowy zabudowań klasztornych po zniszczeniach spowodowanych potopem szwedzkim. Wewnątrz budynku w okresie świetności zakonu, mieścił się internat dla panien świeckich, wejście główne do klasztoru, rozmównica i przejazd na dziedziniec gospodarczy. Pełnił on także funkcje reprezentacyjne. W okazałej elewacji frontowej zastosowano tzw. wielki porządek toskański zapożyczony z budownictwa pałacowego. Fasada podzielona została tzw. pilastrami, czyli płaskimi filarami nieznacznie wystającymi od lica ściany, których cokoły sięgają podstawy okien parteru. Na wysokości parteru i pierwszego piętra umieszczony został najbardziej efektowny element budynku, czyli nisze muszlowe, wewnątrz których znajdują się drewniane rzeźby ośmiu postaci – papieża, trzech biskupów i czterech zakonnic. Tożsamość tych osób pozostaje jak dotąd nierozwiązaną zagadką.
Po opuszczeniu budynku przez zakon Benedyktynek w 1834 roku znajdowało się w nim seminarium nauczycielskie, następnie liceum muzyczne a obecnie od lat dziewięćdziesiątych jest jednym z obiektów Muzeum im. ks. dr Władysława Łęgi w Grudziądzu. Od listopada 2018 roku mieści się w nim wystawa stała poświęcona Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu w latach 1920-1939.
Stoimy przed schodami wiodącymi do Gmachu Głównego Muzeum w Grudziądzu. Należy on do zespołu budynków dawnego opactwa Benedyktynek usytuowanego w południowo-zachodnim narożniku Starego Miasta – przy dawnych murach miejskich, pomiędzy Bramą Wodną a nieistniejącą już Bramą Toruńską.
Powstanie zespołu klasztornego datuje się na rok 1624. Wzniesione wówczas budynki zostały spalone w 1659 r. podczas wyzwalania miasta z rąk szwedzkich przez wojska hetmana polnego koronnego Jerzego Lubomirskiego. Zakonnice tymczasowo przeniosły się do swojego folwarku w Turznicach. Po wojnie powstały prowizoryczne zabudowania klasztorne. W latach 1728-1731 przystąpiono do rozbiórki starego i budowy nowego opactwa. W latach 1818-1836 nastąpiła stopniowa kasata klasztoru. Jego budynki przeznaczono na cele szkolne i mieszkalne dla nauczycieli.
W okresie międzywojennym budynek ten był od strony frontowej zastawiony dwoma spichrzami. Podczas działań wojennych w 1945 r. gmach główny został zniszczony. W latach 1950-1954 odbudowano budynki z przeznaczeniem na Muzeum. Przy odbudowie nawiązano do dawnego wyglądu zewnętrznego, natomiast wewnętrzny układ pomieszczeń został poddany znacznym przekształceniom ze względu na zmianę funkcji użytkowej. Budynek został uroczyście oddany do celów ekspozycyjnych 21 lipca 1956 r.
W Gmachu Głównym Muzeum obecnie prezentowane są wystawy stałe i czasowe.
Wyjątkowym i niepowtarzalnym elementem grudziądzkiego Starego Miasta są monumentalne spichlerze, które wyróżniają panoramę Grudziądza spośród wszystkich innych nadwiślańskich grodów. Pierwsze murowane spichlerze powstały w Grudziądzu w XIV wieku i stanowiły zwarty ciąg oparty na stromej nadwiślańskiej skarpie, przechodzącej płynnie w zbocza Góry Zamkowej. W 1504 roku było ich już czternaście, ale podczas pożaru miasta w 1659 r. spłonęło osiem. Odbudowano je do końca XVIII wieku. Od strony ul. Spichrzowej przeważnie dwukondygnacyjne, od strony Wisły wielokondygnacyjne pełniły wówczas funkcję magazynów zbożowych oraz obronną, a po przekształceniu kilku z nich w XIX i XX wieku – również mieszkalną. W czasie oblężenia miasta w 1945 r. spichrze zostały znacznie uszkodzone i częściowo spalone. Odbudowywano je i odnawiano w latach 1946-1966. Zespół grudziądzkich spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły w 2017 roku decyzją Prezydenta RP został wpisany na listę Pomników Historii.
Do Muzeum w Grudziądzu należy część zabytkowych spichlerzy. Pierwszym muzealnym spichlerzem jest znajdujący się bezpośrednio przy Bramie Wodnej, spichlerz numer 9. Uchodzi on za jeden z najstarszych magazynów miejskich. Został zbudowany już w średniowieczu, a odbudowano go w 3 ćwierci XVII wieku po pożarze z 1659 roku. Przez wieki pełnił funkcję magazynu. Spichlerz od strony ulicy jest dwukondygnacyjny, natomiast od strony Wisły ma pięć kondygnacji. Spichrz odnowiono w 1966 roku, a w 1971 roku, przejęło go Muzeum. Wówczas na poddaszu umieszczono dodatkowe okna, które doświetlają pracownie. W spichrzu obecnie znajduje się stała wystawa prezentująca historię Grudziądza od średniowiecza do roku 1939.
Znajdujemy się przed zabytkowym spichlerzem nr 11-13. Spichlerz od strony Wisły ma sześć, a od ulicy Spichrzowej – dwie kondygnacje. Układ taki wynika z ulokowania spichrzy na stromej skarpie wiślanej. W spichlerzu tym znajdują się obecnie ekspozycje archeologiczne oraz wystawy czasowe.
Obecny budynek pochodzi z XVII wieku i na przestrzeni wieków nie przechodził większych przeobrażeń. Podczas remontu starano się zachować zabytkowe wnętrze, pozostawiono więc autentyczną więźbę dachową, drewniane stropy dwuprzęsłowe, wparte na rzędzie słupów oraz charakterystyczne drewniane drabiniaste schody. Obecnie budynek należy do Muzeum, a w jego wnętrzach znajdują się wystawa stała poświęcona Bronisławowi Malinowskiemu, sale edukacyjne oraz sale wystaw czasowych.
W połączonych spichlerzach 33-35 mieści się od 2022 roku Muzeum Handlu Wiślanego – oddział w Grudziądzu. Od strony ulicy Spichrzowej siedziba Muzeum Handlu Wiślanego zajmuje dwie kondygnacje, od strony Błoni Nadwiślańskich jest ich aż siedem.
W mieszczącym się w murach spichlerzy 33-35 Muzeum Handlu Wiślanego na trzech kondygnacjach umieszczona została interaktywna ekspozycja, przybliżająca dzieje handlu z perspektywy rzeki Wisły i miasta Grudziądza.
Znajdująca się w północno-zachodniej części Starego Miasta, Góra Zamkowa wznosi się na wysokości 56 m. ponad poziomem lustra Wisły. To wysokie wzniesienie o długości 170 metrów i szerokości ok. 70 metrów, dzięki jego naturalnym predyspozycjom, od wieków było miejscem siedlisk ludzkich. Najwcześniejsze ślady osadnictwa na Górze Zamkowej pochodzą z okresu neolitu i epoki brązu. Bezsprzecznie także udowodniona została ciągłość osadnictwa na tym terenie od VII wieku do XIII, kiedy to został wzniesiony w jego drugiej połowie gotycki zamek krzyżacki.
W latach 2013-2014 relikty zamku krzyżackiego poddano rewitalizacji i udostępniono w formie trwałej ruiny do zwiedzania. Pierwotne wejście z przedzamcza górnego do zamku wiodło od strony południowo-zachodniej, przez kamienny most umieszczony w zwężeniu bramnym tzw. „szyi”. Most ten zakończony był drewnianą częścią zezwalającą na jej podnoszenie ponad biegnącą poniżej fosą.
Obecnie na teren dawnego zamku wchodzimy schodami. Przechodząc przez bramę, znajdujemy się przed reliktami południowego skrzydła zamku. Była to najstarsza i najważniejsza jego część. Powstała w pierwszej fazie budowy warowni. W skrzydle tym znajdowały się najważniejsze pomieszczenia konwentu. Na piętrze znajdowały się kaplica, refektarz i pomieszczenia pomocnicze. W najwyższej kondygnacji z reguły mieściły się pomieszczenia magazynowe. Następnie kierujemy się ścieżką biegnącą po naszej prawej stronie, wzdłuż dawniej istniejącego wschodniego muru zamku, zmierzając do pozostałości tzw. trapezowatej piwnicy znajdującej się w narożniku skrzydeł północnego i wschodniego zamku. Znajdowały się tutaj pomieszczenia gospodarcze m.in. kuchnia, browar, piekarnia.
Dalej znajdowało się przedzamcze dolne. Zmierzając w lewo, w stronę wieży możemy zobaczyć relikty kanału odprowadzającego nieczystości z kuchni zamkowej.
Następnym celem naszego spaceru jest górująca nad ruinami zamkowymi wieża Klimek. Została ona zbudowana pod koniec XIII wieku pomiędzy północnym i zachodnim skrzydłem zamku, jako tzw. stołp, czyli wieża ostatecznej obrony. Dodatkowo pełniła funkcję obserwacyjną i więzienną. Do wnętrza baszty wchodzono z murów w połowie jej wysokości, przez zwodzoną kładkę. Wieża Klimek przetrwała rozbiórkę zamku dokonaną na polecenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, na początku XIX wieku. Pierwotnie wieża zbudowana została do wysokości 33 m, jednak w 1807 r. Francuzi oblegający grudziądzką twierdzę, umieścili na szczycie Klimka działo, którego wybuch spowodował zburzenie jej zwieńczenia, skracając ją o 1/3 wysokości. W takim kształcie wysoki na ok. 20 m Klimek przetrwał do końca II wojny światowej. Dopiero uciekające z miasta wojska niemieckie wysadziły wieżę w powietrze. W 1956 roku na gruzach Klimka usypano kopiec, na którego szczycie ustawiono obelisk w kształcie stylizowanego boga słowiańskiego Światowida. Z kopca rozciągał się doskonały widok na dolinę Wisły w kierunku Chełmna i Nowego. W 2014 roku odbudowano20-metrową wieżę widokową, wzorowaną na dawnej zamkowej wieży Klimek.