Wystawa stała "Historia Grudziądza" w Muzeum w Grudziądzu

Spichlerz nr 9, w którym się znajdujemy, uznawany jest za najstarszy spośród 26 spichlerzy zachowanych do naszych czasów. Odbudowany został po zniszczeniu miasta w drugiej połowie XVII wieku. Dawniej składowano tu zboże, które w workach wnoszono po drabiniastych schodach na odpowiedni poziom, gdzie je wysypywano i przechowywano luzem. Tutaj magazynowano także dobra importowane z zachodniej Europy: wysokiej jakości wyroby rzemieślnicze, przyprawy, sukna, a także wina. Dziś, na czterech kondygnacjach dawnego spichlerza mieści się wystawa prezentująca dzieje miasta od czasów średniowiecza do 1939 roku. Ekspozycja ma układ chronologiczny, któremu podporządkowane są poszczególne sale. Naszą podróż w czasie zaczynamy od najwyższej kondygnacji.
Osadnictwo na terenach dzisiejszego miasta sięga czasów prehistorycznych, co poświadczają liczne wykopaliska i pozyskane podczas nich artefakty. Pierwsza pisemna wzmianka o istnieniu osady Grudenczch pochodzi z dokumentu wystawionego w Mogilnie w roku 1065. W 1207 roku miasto wraz z ziemią chełmińską obejmuje książę Konrad I mazowiecki, który już dziesięć lat później daruje osadę biskupowi Prus Chrystianowi – cysterskiemu misjonarzowi. Podobizna biskupa w dowód uznania jego zasług dla Grudziądza po dziś dzień znajduje się w herbie miasta. Około 1233 roku zakon krzyżacki zajmuje teren ziemi chełmińskiej. W 1243 roku nad jeziorem Rządzkim w pobliżu osady doszło do bitwy Krzyżaków z plemionami Prusów i księcia gdańskiego Świętopełka, w wyniku której Zakon doznał klęski. Grudziądz w XIII wieku jeszcze kilkukrotnie był pustoszony przez najazdy plemion pruskich, które rościły sobie prawa do miasta.
O codziennym życiu mieszkańców miasta w wieku XIV i XV świadczą eksponaty archeologiczne umieszczone w gablocie po prawej stronie od wejścia. Towarzyszy im najważniejszy dokument w historii Grudziądza – jest nim przywilej lokacyjny, wystawiony w dniu 18 czerwca 1291 przez mistrza krajowego Zakonu Krzyżackiego, Meinharda z Kwerfurtu. Niestety oryginał dokumentu zaginął – prawdopodobnie jeszcze w średniowieczu. Kopia, którą eksponujemy, powstała na podstawie piętnastowiecznego odpisu w języku niemieckim. Zgodnie z przywilejem, lokacja potwierdzała stan faktyczny, już od dawna istniejący. Dokument określał granice miasta, które poza niewielkimi modyfikacjami, nie zmieniły się aż do końca XVIII wieku. Nadano Grudziądzowi prawo chełmińskie, wolność rybołówstwa, zakazano natomiast budowy karczmy w obrębie jednej mili od murów miejskich. W XIV wieku wybudowano szereg wielopiętrowych spichlerzy, które na przestrzeni wieków pełniły funkcje obronne, magazynowe, a nawet mieszkalne. Ciekawym eksponatem jest kamień pochodzący z krzyżackiego zamku, który niegdyś górował nad miastem. Na wzgórzu w północnej części miasta, Krzyżacy zbudowali okazały zamek, niestety nie przetrwał on do naszych czasów, został rozebrany na początku XIX wieku, a pozyskane cegły posłużyły do budowy pruskiej twierdzy – Cytadeli. Data wyryta na kamieniu – 1299 rok – informuje o ukończeniu budowy kaplicy zamkowej.
W dalszej części gabloty wyeksponowano więcej istotnych dokumentów – między innymi przywilej dla cechu rzeźników wystawiony przez Konrada von Jungingena w 1400 roku. Tuż obok znajdują się bardzo ciekawe listy dobrego urodzenia, noszące charakter dopuszczenia kandydata do korporacji lub bractwa. Listy miały zaświadczać, że nowy kandydat jest wolny, ślubnie spłodzony i prawy. Tylko taki mężczyzna mógł liczyć na osiągnięcie pewnej pozycji w średniowiecznym społeczeństwie. A pewne wyobrażenie o tym, jak imponującym miastem był Grudziądz w wiekach średnich daje obraz Wilhelma Burzy z lat 20. XX wieku. Przejdź teraz do gablot po przeciwnej stronie, umieszczonych na ścianie z oknami. Zacznij od gabloty z monetami. W pulpitowej gablocie wyeksponowano monety z okresu średniowiecza i renesansu, a także grudziądzkie pieczęcie. Na miejskich widnieje postać biskupa Mikołaja – patrona grudziądzkiej fary, opiekuna rybaków, flisaków i wszystkich, których zawody wiązały się z żywiołem wody. Umieszczono tu także rycinę przedstawiającą wygłoszenie słynnego „Traktatu o poprawie monety” przez Mikołaja Kopernika w 1522 roku na prowincjonalnym sejmie ziem pruskich. W pracy tej Kopernik sformułował prawo o wypieraniu lepszej monety przez gorszą, zwracał także uwagę na związki między podażą pieniądza a inflacją. To nie jedyne miejsce w naszym mieście upamiętniające słynnego astronoma i ekonomistę. W obrębie grudziądzkiej starówki znajdziesz aż dwa pomniki przedstawiające Mikołaja Kopernika. Stań teraz naprzeciwko panoramy.
Wychodząc z sali zwróć jeszcze uwagę na planszę z panoramą miasta z drugiej połowy XVIII wieku. Po lewej stronie góruje krzyżacki zamek, natomiast nad brzegiem Wisły widzimy majestatyczne spichlerze, których liczba wzrastała z 14 na początku XVI wieku aż do około 30 w połowie osiemnastego stulecia. W pobliżu panoramy wyeksponowano broń z XVI i XVII wieku. Udaj się teraz piętro niżej do kolejnej sali
Ekspozycja w kolejnej sali, przedstawiająca układ przestrzenny i architekturę Grudziądza, jest doskonałym wstępem do dalszego zwiedzania miasta. A to za sprawą ustawionej tu makiety, ukazującej układ urbanistyczny z połowy XVIII wieku. W sali znajdziemy także przykłady rzemiosła artystycznego, broni, a nawet kilkanaście cegieł z okresu średniowiecza.
Widzimy szereg spichlerzy opartych na stromym zboczu oraz warowne mury, które we fragmentach przetrwały po dziś dzień. Do Grudziądza prowadziły cztery bramy, od południa odrestaurowana po II wojnie światowej, zachowana do dziś, Brama Wodna, znajdująca się tuż obok miejsca, w którym jesteśmy, niedaleko stąd Brama Toruńska, od wschodu Brama Boczna, a od północy Brama Łasińska, zwana także Kwidzyńską. W wyniku dynamicznego rozwoju miasta w połowie XIX wieku bramy zostały rozebrane. Na środku prostokątnego rynku, stał ratusz, rozebrany w 1851 roku. Obecnie siedziba Urzędu Miasta mieści się w barokowych zabudowaniach dawnego kolegium jezuickiego. Tuż obok widoczna jest ceglana bryła bazyliki pod wezwaniem świętego Mikołaja, której budowę rozpoczęto jeszcze w XIII wieku. Nad majestatycznym zamkiem i całym miastem góruje wieża Klimek. Pierwotna została zniszczona w 1945 roku, odbudowano ją jednak w 2014 roku. Niejako po przeciwległej stronie zamku, widoczne są zabudowania dawnego klasztoru benedyktynek, obecnie Gmach Główny Muzeum. Przyjrzyj się teraz portretom zawieszonym po prawej stronie.
Z bogatych ram spoglądają na nas królowie Polski: Stanisław August Poniatowski, August II Mocny oraz Zygmunt III Waza. Ostatni portret według podań został własnoręcznie przekazany przez króla miastu w dowód wdzięczności za poparcie podczas elekcji i wspaniałe przyjęcie w mieście w 1587 roku. Podejdź teraz do rzeźb umieszczonych za makietą.
Na wprost od wejścia widzimy późnobarokowe rzeźby, będące elementami ołtarza z grudziądzkiego kościoła ojców Reformatów. Ołtarze przetrwały kasatę klasztoru, dwie wojny światowe, lecz pod koniec lat 40. XX wieku zostały zdemontowane. Obecnie w dawnym klasztorze znajduje się więzienie, a archiwalne zdjęcie pokazuje, jak wyglądał główny ołtarz świątyni.
Po prawej stronie od rzeźb w gablocie umieszczono dokumenty pergaminowe, są to przywileje królewskie. Najstarszy z nich, sporządzony w języku niemieckim, to przywilej dla cechu piekarzy w Grudziądzu, wystawiony w 1686 r. przez Jana III Sobieskiego. Dwa kolejne w języku łacińskim, z lat 1698 i 1766, wystawione przez Augusta II Mocnego i Stanisława Augusta Poniatowskiego, stanowią potwierdzenie przywilejów miasta i są jednymi z najważniejszych w zbiorach muzealnych. Udajmy się teraz na kolejny poziom ekspozycji.
Wychodząc z sali zwróć uwagę na aranżację ze średniowiecznych cegieł, zwanych palcówkami. Na jednej z nich, zapewne przez przypadek, odciśnięta została stopa dziecka. Przejdź teraz piętro niżej do kolejnego poziomu ekspozycji
Kolejna sala poświęcona jest historii naszego miasta w okresie zaboru pruskiego od roku 1772 do odzyskania przez Grudziądz niepodległości w dniu 23 stycznia 1920 roku. Skieruj się na wprost, aby obejrzeć kolejną makietę, tym razem makietę Twierdzy Grudziądz.
Grudziądzka cytadela została wybudowana w latach 1776-1789 według projektu Paula von Gontzenbacha. Swój chrzest bojowy ta potężna twierdza przeszła podczas oblężenia w czasie wojny francusko-pruskiej w latach 1806-1807. Dowodzący twierdzą generał Courbiere, którego portret umieszczono nad makietą, odmówił poddania się wojskom napoleońskim, pomimo klęski wojsk pruskich. W tym konflikcie ostały się zaledwie dwie twierdze, które nie poddały się wojskom Napoleona, Kołobrzeg oraz właśnie Grudziądz. Nad makietą znajduje się także pamiątkowy kamień, na którym wyryto datę rozpoczęcia budowy Twierdzy. Tuż obok, po prawej stronie stoją karabiny kapiszonowe z XIX wieku oraz szpontony oficerskie z XVIII wieku.
Gdy obejdziemy gablotę z prawej strony warto zwrócić uwagę na mundur żołnierza armii pruskiej, a dokładnie strzelca liniowego z 1894 roku. W drugiej połowie XIX wieku pobudowano w Grudziądzu wiele koszar wojskowych, w których stacjonowały jednostki piechoty, kawalerii i artylerii. Koszary rozrzucono w różnych częściach miasta. W okresie II RP budynki wojskowe zostały zaadoptowane przez jednostki wojska polskiego.
Tuż obok znajdują się banknoty zastępcze Grudziądza z okresu I wojny światowej oraz bony obozu jenieckiego dla żołnierzy państw Ententy, zwłaszcza Francuzów i Anglików z tego samego okresu. W wyniku wojny na rynku zmniejszała się ilość banknotów i monet, skutkiem czego wiele miast Rzeszy, w tym także Grudziądz, musiał wydawać własne banknoty, których równowartość odpowiadała fenigom i markom. Wystarczyło dodać odpowiednią pieczątkę w kolorze czerwonym w języku polskim, informującą o autentyczności i ważności danej waluty i już można było puścić pieniądze w obieg. Po prawej stronie znajdują się pamiątki dotyczące odzyskania niepodległości w dniu 23 stycznia 1920 roku, m.in. sztandar ręcznie wykonany przez Polonię grudziądzką oraz historyczne fotografie. Grudziądz odzyskał niepodległość po ponad 147 latach niewoli pruskiej! Przejdź teraz piętro niżej do ostatniego poziomu ekspozycji
Zanim wejdziesz do kolejnej sali zwróć uwagę na imponującą kolekcję modeli samolotów, którą nasze Muzeum otrzymało od Czesława Szachnitowskiego, honorowego obywatela miasta Grudziądza, zmarłego w wieku 101 lat w 2015 roku. Grudziądz ma wspaniałe tradycje lotnicze. To właśnie w naszym mieście w 1920 roku założono jedną z głównych szkół lotniczych w Polsce: Wyższą Szkołę Pilotów w Grudziądzu. Ostatecznie po 7 latach przeniesiono ją do Dęblina. W stojącej gablocie po lewej stronie można zobaczyć modele samolotów, które z pewnością latały nad Grudziądzem do wybuchu II wojny światowej. Wszystkie zostały ręcznie wykonane i pomalowane przez prof. Szachnitowskiego. Wejdź do sali ekspozycyjnej.
Ostatnia sala naszej stałej historycznej wystawy obejmuje okres Grudziądz w latach 1920 – 1939. Zgromadzono tu pamiątki po włączeniu miasta w granice Rzeczpospolitej w 1920 roku. Ekspozycja prezentuje zarówno militarną przeszłość miasta – eksponaty związane z garnizonem, szkołami wojskowymi, jak i zabytki prezentujące rozwój przemysłu i rzemiosła, życie kulturalne i sztukę. Na środku sali wyeksponowano dwa karabiny maszynowe: Maxim wzór 1910 oraz Browning wzór 1930. Jednakże najcenniejszą bronią jest znajdujący się pomiędzy karabinami polski karabin przeciwpancerny wzór 35 zwany potocznie Ur, skonstruowany w połowie lat trzydziestych i produkowany od 1938 roku w Państwowej Fabryce Karabinów w Warszawie. Karabin ten okazał się skuteczną bronią, zdolną z odległości mniejszej niż 100 m przebić pancerz każdego czołgu niemieckiego z tego okresu, łącznie z najbardziej zaawansowanym Panzer IV.
Gablota po prawej stronie od wejścia poświęcona jest kulturze, sztuce i przemysłowi grudziądzkiemu. W środkowej części ekspozycji umieszczono dyplom I Pomorskiej Wystawy Rolnictwa i Przemysłu w Grudziądzu, która odbyła się w 1925 roku. Tuż nad nim widnieje plakat, a po prawej stronie zdjęcia z tej wystawy. Była ona dowodem potęgi gospodarczej miasta, zwłaszcza do krachu z lat 1929 i 1930. Uroczyście otwierał ją sam prezydent Władysław Wojciechowski, a przez kilkanaście dni odwiedziło teren wystawy wiele tysięcy osób. Wszystkie pawilony wystawiennicze zostały specjalnie na tę okazję wybudowane, a po jej zakończeniu rozebrane, poza bramą główną, która istniała jeszcze w okresie PRL.
Skieruj się w lewą stronę w tej samej części ekspozycji. Z zakładki wystaje Gazeta Grudziądzka z 1924 roku. Jej założycielem był Wiktor Kulerski, polski działacz społeczno-polityczny, dziennikarz i wydawca, poseł w niemieckim parlamencie w okresie zaboru pruskiego i senator po odzyskaniu niepodległości. W 1914 roku, tuż przed wybuchem I wojny światowej, nakład Gazety Grudziądzkiej wynosił blisko 130 tysięcy egzemplarzy. Pośród gazet polskich, wydawanych w okresie zaborów, gazeta miała największy nakład w skali całego świata. Po lewej stronie znajduje się popiersie Wacława Szczeblewskiego, założyciela Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych, która siedzibę miała w Bibliotece Miejskiej przy ul. Legionów. Pomysł założenia szkoły wysunął sam Józef Piłsudski, podczas pobytu w mieście w 1921 roku. Już w następnym roku pierwsi uczniowie podjęli zajęcia, a uczęszczali do niej gimnazjaliści, nauczyciele szkolni, oficerowie i lekarze. Corocznie odbywały się w salach szkoły wystawy, które cieszyły się dużą popularnością. W 1934 roku szkoła została przeniesiona do Gdyni. Przejdź na lewą stronę ekspozycji.
Lewa strona ekspozycji poświęcona jest tematyce sportowej oraz militarystycznej. Grudziądz po 1920 roku przejął zabudowania koszarowe, wybudowane przez Niemców, w których ulokowano wiele jednostek wojskowych, pośród których możemy wymienić 18 Pułk Ułanów Pomorskich, stacjonujący w dawnej Twierdzy, 64, 65 i część 66 pułku piechoty, 16 Pułk Artylerii Lekkiej, szkoła lotnicza, Centrum Wyszkolenia Żandarmerii i najsłynniejsza szkoła, czyli Centrum Wyszkolenia Kawalerii. W mieście znajdował się także dowództwo 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty. W środkowej części wystawy zwróć uwagę na szablę wzór 21 oraz patent oficerski na stopień porucznika piechoty, wystawiony dla Jana Zielińskiego w 1932 roku. Patenty z tego okresu były wykonane na pergaminie, a później na papierze czerpanym i bogato zdobione symbolami wojskowymi. Były one podpisywane przez najważniejsze osobistości w państwie, w tym przypadku w prawym dolnym rogu widnieje oryginalny podpis marszałka Józefa Piłsudskiego.
Gdy skierujemy się w lewą stronę, naszym oczom ukażą się emblematy wojskowe i odznaki pułkowe różnych rodzajów broni, między innymi piechoty i kawalerii. Więcej na temat kawaleryjskiej historii Grudziądza dowiesz się ze stałej wystawy Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, zlokalizowanej w Pałacu Opatek. Dalszy kierunek zwiedzania wskaże ci obsługa Muzeum.