Zespół pałacowo – parkowy w Orłowie

Orłowo w czasach średniowiecznych było miejscem, gdzie rycerze zakładali swoje osady. Pierwszym znanym posiadaczem tych ziem był Walter z Orłowa. Z biegiem lat, majątek ten przechodził z rąk do rąk w obrębie rodziny Orłowskich. Dopiero w połowie XIX wieku, rodzinę Orłowskich zastąpiła rodzina Ślaskich jako główni właściciele. W okolicach lat 1865-1870 dokonano gruntownej przebudowy drewnianego dworu – powstał nowy, parterowy korpus główny oraz dodatkowy, większy budynek obok, który dzisiaj znamy jako południowe skrzydło. Przylegający do posiadłości park również przeszedł metamorfozę. W 1874 roku pałac został ponownie przebudowany, tym razem w stylu neobarokowym. Projekt stworzył Kazimierz Skórzewski z Berlina. Nadbudowano wtedy piętro i rozbudowano południowe skrzydła. W ciągu następnych lat, dodano kolejne budynki, takie jak mleczarnia parowa w 1883 roku. W latach 1906-1907 pałac ponownie przeszedł renowację, zyskując dekoracje secesyjne. W 1932 roku dodano szklarnie do uprawy winogron.

Niestety, podczas II wojny światowej w 1942 roku majątek został skonfiskowany przez Niemców. Został poważnie uszkodzony w 1945 roku. Po wojnie, majątek przekazano Instytutowi Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, a w latach 70-tych XX wieku stał się częścią Kombinatu PGR Wabcz. Obecnie Orłowo leży w malowniczej okolicy, w odległości około 3 km od głównej drogi między Wąbrzeźnem a Chełmnem. Teren jest falisty i bogaty w zbiorniki wodne. We wsi dominują budynki dawnej posiadłości. Główne elementy składające się na ten zespół to rezydencja z pałacem i przyległym parkiem krajobrazowym, budynki gospodarcze oraz domy mieszkalne.

Park dworski jest położony w północno-zachodniej części posiadłości. Od wschodu sąsiaduje z podwórzem gospodarczym, a od południa graniczy z osiedlem mieszkaniowym i główną drogą wiejską. Jeśli spojrzymy na północ i wschód od parku, zobaczymy rozciągające się tam pola uprawne. Charakter parku to naturalistyczny krajobraz, z drogami ułożonymi swobodnie, przypominającymi naturalne ścieżki. Wschodnia część parku, blisko pałacu, jest wyjątkowo otwarta – to tam znajduje się rozległy trawnik z wyraźnym, półkolistym kształtem, odzwierciedlającym architekturę pałacu. Natomiast południowy teren przed pałacem jest zaprojektowany w kształcie półkolistej wnęki, która jest podkreślona wysokim żywopłotem. Dalej na południe, w obrębie muru, znajdują się praktyczne ogrody, zapewne z warzywami i ziołami. W centralnej części parku jest otwarta przestrzeń, oddzielona od reszty przez grupy drzew, z pojedynczymi drzewami iglastymi i okrągłym kwietnikiem w centrum. Jednym z ciekawszych elementów jest staw w północno-wschodniej części parku, otoczony wiekowymi drzewami. Dalej na zachód, wzdłuż granicy parku, można podziwiać proste aleje grabowe i aleje jesionów. Cały park jest otoczony metalowym płotem, wspartym ceglanymi słupami. I na koniec, na południowo-wschodnim krańcu parku, tuż przy granicy z podwórzem gospodarczym, stoi neobarokowy pałac. Jest to budowla murowana, tynkowana, o dwóch kondygnacjach, częściowo podpiwniczona, w kształcie prostokąta, z głównym wejściem skierowanym na zachód.

Budowa pałacu odbywała się etapami, co sprawiło, że jego struktura nie jest idealnie symetryczna ani regularna. Inspiracją dla rzutu pałacu były prawdopodobnie projekty pałaców późnobarokowych. Charakteryzuje się on ryzalitem środkowym oraz bocznymi skrzydłami. Te skrzydła na froncie są wysunięte do przodu, tworząc coś na kształt alkierzów. Tylna część skrzydeł jest rozbudowana, z północnym skrzydłem bardziej rozwiniętym niż południowym. Do tylnej elewacji przylegają dwie niewielkie przybudówki, które pełnią funkcję komunikacyjną. Wejście główne do pałacu nie jest umiejscowione centralnie. Znajduje się nieco na bok, prowadząc do pomieszczenia z główną klatką schodową. Wewnętrzne rozplanowanie pałacu nie jest symetryczne, a wielkość pomieszczeń różni się w zależności od lokalizacji. Zewnętrznie pałac ma różne wysokości, z ryzalitami na osi oraz po bokach elewacji frontowej, które są połączone kolumnowymi altankami. Budowla jest nakryta siodłowymi dachami, które są pokryte dachówką.

Jeśli chodzi o wnętrze pałacu, jednym z najbardziej godnych uwagi elementów jest kominek z 1809 roku. Został on wykonany w Paryżu na specjalne zamówienie dla generała Franciszka Józefa Lefebre’a do jego mieszkania w Gdańsku. W 1909 roku odkupił do  Jerzy Śląski zakupił i umieścił w pałacu. Ponadto, w sieni pałacu znajduje się neobarokowa, dwubiegowa klatka schodowa, która wraz z boazerią pochodzi z końca XIX wieku.

W północno-wschodniej części założenia znajduje się dziedziniec gospodarczy. Jego kształt przypomina wydłużony prostokąt rozciągnięty z północy na południe, a otacza go nieregularna linia budynków. Na tym podwórzu ulokowanych jest kilka budynków gospodarczych: stodoły, obora, spichlerz, chlewnia, kurnik oraz magazyn. W południowo-zachodniej części założenia znajduje się większa kolonia mieszkaniowa, która rozciąga się wzdłuż głównej drogi wiejskiej biegnącej od wschodu na zachód. W chwili obecnej skupia ona 8 domów mieszkalnych. Spośród nich dwa, czworaki o numerach 4 i 16, przetrwały w swojej pierwotnej formie. Kolejne cztery budynki, czyli sześcioraki o numerach 7, 11 i 13 oraz czworak nr 15, zostały częściowo zmienione podczas prac remontowych. Dwa pozostałe domy przeszły gruntowną przebudowę. Po północnej stronie drogi, bliżej jej wschodniego końca, znajduje się obora dla pracowników folwarku.^[1]

^[1] Zob. tamże, s. 143-145.