Oświata w okresie PRL

Muzeum Oświaty w Bydgoszczy jest wydziałem Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy. Działalność rozpoczęło 14 X 1985r., podejmując tradycje powstałego w 1975r. Muzeum Pamiątek Nauczycielskich. Przejęło zbiory zgromadzone przez grupę bydgoskich emerytowanych nauczycieli. Aktualnie posiada w swoich zbiorach materiały i eksponaty dokumentujące historię oświaty w regionie. Gromadzi spuścizny, tj. materiały o zasłużonych nauczycielach, akta szkół i innych instytucji oświatowych. Posiada bogaty zbiór podręczników szkolnych, świadectw, zdjęć.
Znajdujemy się w sali Szkice z dziejów oświaty, potocznie nazywaną PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa. Sala przedstawia m.in. dojście do zawodu nauczyciela od odzyskania niepodległości przez Polskę do lat 90, tradycje ruchów związkowych, sprzęt szkolny i przybory szkolne uczniów.
Odzyskanie niepodległości po II wojnie światowej, wymusiło na nowo organizację szkolnictwa. Rok szkolny rozpoczął się nie we wrześniu, ale w lutym 1945r. Na ekspozycji znajdują się wycinki z gazet z tamtego okresu: Rok szkolny zaczął się 12 lutego 1945 roku, Powołanie Tymczasowej Rady Narodowej miasta Bydgoszczy, dalej mamy wiersz nauczyciela Franciszka Grota wydany w Wiadomościach Bydgoskich w 1945r. oraz pierwsze powojenne elementarze Mariana Falskiego: Elementarz do szkół miejskich z 1945, Elementarz do szkół miejskich z 1947, Elementarz z 1949. Obok wystawiony jest mundurek szkolny dziewczęcy składający się z bluzy i plisowanej spódnicy w kolorze granatowym z lat 50 i ciemnobrązowy tekturowy tornister.
W latach 60 w szkołach istniały organizacje młodzieżowe m.in. ZHP i ZMS. Widzimy białą koszulę z czerwoną krajką organizacji Związku Młodzieży Socjalistycznej, zieloną bluzę mundurową drużyny Operacja Frombork Związku Harcerstwa Polskiego. Odznaki harcerskie m.in. naszywki Chorągiew Bydgoszcz im. Mikołaja Kopernika, Hufiec ZHP Bydgoszcz miasto, sznury funkcyjne harcerskie, instruktorskie, krzyże harcerskie z podkładkami informującymi o stopniach instruktorskich. Dziewczęcy szary fartuszek zuchowy, chłopięcy mundurek zuchowy składający się z góry i krótkich spodenek, w kolorze khaki. Do mundurków przyczepione są znaczki zucha. Berety zuchowe w kolorze czerwonym i żółtym. W latach 60 i 70 chodzono do szkoły od poniedziałku do soboty. W szkole obowiązkowym językiem obcym był rosyjski. Religii uczono się w salkach katechetycznych przy kościele. W systemie oceniania nie było jedynek i szóstek. Uczniowie mieli obowiązek uczestniczenia w pochodach 1-majowych, w wielu apelach i akademiach ku czci, które odgrywały ważna rolę w szkole. Nauczyciele w pokoju nauczycielskim mogli palić papierosy, nie było jakiegokolwiek zakazu w tej kwestii.
Obowiązkowo brano udział w czynach i pracach społecznych polegających na sprzątaniu ulic, sadzeniu drzew, wykopkach ziemniaków. Podczas zajęć praktyczno- technicznych nie tylko gotowali, haftowali czy przyszywali guziki, robili także np. karmniki dla ptaków używając młotka i gwoździ. Wychowanków szkół wyróżniały obowiązkowe mundurki, później fartuszki, w jednolitym kolorze granatowym lub niebieskim. Wykonane z poliestru z odpinanymi białymi kołnierzykami. Na prawym ramieniu przyszywano tarczę szkolną. Nauczyciele i inni pracownicy szkoły sprawdzali czy tarcza jest na pewno przyszyta, czy tylko przypięta agrafką. Przypięcie mogło skończyć się uwagą w dzienniczku ucznia. W peerelowskich szkołach stosowano kary cielesne takie jak ciągnięcie za uszy, bicie linijką po dłoni, rzucanie kluczami, czy też siedzenie w oślej ławce.
W szkole obowiązywała fluoryzacja zębów. Sprawdzano czystość, paznokci, włosów, w których sprawdzano czy nie ma nieproszonych lokatorów. Wszystkie czynności były przeprowadzane w sali lekcyjnej w obecności całej klasy. W każdej szkole była pielęgniarka i dentysta.
Przedstawione jest tu wyposażenie klasy peerelowskiej: drewniane ławki z półką, na których ustawione są kałamarze, pióra, małe globusy, piórniki drewniane i plastikowe. Duże drewniane liczydło. Mapy ścienne: Polska mapa gospodarcza, Mapa gospodarcza świata -rolnictwo, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Wyposażenie ucznia w latach 70 i 80 to strój do wychowania fizycznego składającego się z białej koszulki i krótkie spodenki, worek sportowy, tenisówki, książka Ćwicz razem z nami. Strój apelowy dziewczynki składający się z białej koszuli, granatowej plisowanej spódniczki i kokardy w grochy. Granatowy fartuszek szkolny dziewczęcy z tarczą Wzorowy uczeń informującą, że dana osoba osiągnęła bardzo dobre wyniki w nauce lub białą bluzką. Tarcze szkolne, przyszywane do mundurku jako informacja, do której szkoły dana osoba uczęszcza. Zdjęcia uczniów w szkole, klasie i na korytarzu w latach 90. Legitymacje szkolne, dzienniczki ucznia, flet, światło odblaskowe, długopisy, ołówki, pióra, ostrzałki, temperówki np. w kształcie łabędzia. Szkolne przybory kreślarskie linijka, cyrkola, kątomierz, cyrkiel z przymocowanym ołówkiem, zestaw cyrkli. Przybory do zajęć plastycznych, papier kolorowy, blok rysunkowy, nożyczki, kredki z charakterystycznym obrazkiem misia trzymającego kredkę, plastelina, kredki świecowe, farby, drewniana deska do mieszania farb, pędzle, gumki do mazania, pudełka węgla rysunkowego, tusze kreślarskie, pióra, lejki pisarskie. Przybory dla dzieci niedowidzących, tabliczka z rysikiem do pisania, ekierka z wypukłymi elementami, alfabet Braille-a.
Osobną wystawą jest dojście do zawodu nauczyciela, które zmieniało się na przełomie wieków. Na początku przedstawione są prebendy nauczycielskie. Dwuletnie kursy przygotowujące do nauczania w jednoklasowej szkole ludowej organizowane w Galicji od 1854r. W Polsce międzywojennej działały jako Kursy Wstępne do Seminariów Nauczycielskich przygotowujące do pracy w przedszkolu i szkołach powszechnych, w których nauka trwała 5 lat. Widzimy Świadectwo pierwszego egzaminu nauczycielskiego Państwowej Komisji Egzaminacyjnej w Bydgoszczy, Świadectwo drugiego egzaminu nauczycielskiego Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Bydgoszczy, Świadectwo Szkolne Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Poznaniu, Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Wągrowcu, Dyplom na nauczyciela Szkół Powszechnych Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego im. Marii Konopnickiej w Bydgoszczy, Świadectwo Państwowego Kursu Seminaryjnego w Bydgoszczy. Zdjęcia uczniów Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Bydgoszczy, wykaz grona nauczycielskiego, wycinek prasowy maturzystów Państwowego Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego, które miało stać się liceum pedagogicznym, czapka abiturienta Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Toruniu Józefa Szali z roku 1931/32. Od 1932r. w Polsce działały licea pedagogiczne przygotowujące do zawodu nauczycielskiego, w 1947r. otrzymały jednolity program nauczania obejmujący cztery lata nauki dający uprawnienia nauczycielskie. W 1957 czas nauki wydłużono do pięciu lat. Widzimy tu dwie kroniki szkolnego klubu sportowego i szkolne działającego przy liceum pedagogicznym, zdjęcia uczniów oraz tarcza szkolna 1 Liceum Pedagogicznego.
W 1968r. utworzono trzyletnie wyższe szkoły nauczycielskie. Przygotowywały one do nauczania w klasach młodszych i niektórych przedmiotów w klasach IV-VIII. Absolwenci WSN-ów mieli prawo do kontynuowania studiów dwuletnich uzupełniających magisterskich. Od 1973r. ujednolicono system kształcenia kadry dla wszystkich typów szkół, na jednokierunkowe studia magisterskie na uniwersytetach i Wyższa Szkoła Pedagogiczna. Widzimy tu: Indeks Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Bydgoszczy, Dyplom Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Dyplom Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Legitymacja studencka, Legitymacja Zrzeszenia Studentów Polskich, zdjęcie kierowników studium nauczycielskiego z lat 1957-1970, Karykatura grona pedagogicznego.
Związek Nauczycielstwa Polskiego, powstał na początku XX w. Wystawa przedstawia działalność związku w 20-leciu międzywojennym. Wyeksponowano: listę członków bydgoskiego ogniska z 1926r., deklaracje o przystąpieniu do ZNP, legitymacje członkowskie, pisma wyrażające zgodę o wstąpienie do związku. Zdjęcia 9 prezesów Zarządu ZNP oddziału w Bydgoszczy okresu powojennego do dziś. Odznaki ZNP: Odznaka II Rzeczypospolitej, odznaka tajne nauczanie i złota odznaka ZNP.
Związek NSZZ Solidarność Pracowników Oświaty i Wychowania powstał w 1980r. Wystawa ukazuje początki powstania Solidarności w Bydgoszczy, zdjęcie pierwszego przewodniczącego Adama Mańczaka, Oświadczenie o pełnieniu funkcji przewodniczącego, legitymacji członkowskiej, mandatu na zakładowe zebranie delegatów, odręcznie napisany protokół z zebrania, miesięcznik Kaganiec Oświaty wydany w marcu 1981r., medale Adama Mańczaka, pieczątki, ulotki, plakat z okresu stanu wojennego, Biuletyny informacyjne.